WORK IN PROGRESS
Januae Linguarum Reseratae Vestibulum
The Forecourt of the Unlocked Door of Languages
Quo Primus ad Latinam Linguam Aditus Tirunculis Paratur
Which Gives Beginners a First Access to the Latin Language
J. A. Comenius
Praeloquium. Foreword.
1. Venite, pueri, discite Latinam linguam, pulchram et elegantem.
Come, children, learn the beautiful and elegant Latin language.
2. Comprehendite eam, pro vestro captu.
Understand it, according to your intellect.
3. Et varias res, sapientiae semina.
And various things, the seeds of wisdom.
4. Deus vos iuvabit, praeceptores amabunt, alii laudabunt, ipsi gaudebitis.
God will help you, teachers will love you, others will praise you, you yourself will be glad.
5. Si principium difficile, medium erit facile, finis iucundus.
If the beginning is difficult, the middle will be easy, the end pleasant.
Caput I. De Accidentibus Rerum. Properties of Things.
6. Deus est aeternus, mundus temporarius.
God is eternal, the world temporary.
7. Angelus immortalis, homo mortalis.
An angel is immortal, man is mortal.
8. Corpus visibile, spiritus invisibilis, anima itidem.
The body is visible, the spirit invisible, so is the soul.
9. Caelum est supremum, aer medius, terra infima.
Heaven is the highest, the air in the middle, the earth the lowest.
10. Nubes est remota, nebula propinqua.
A cloud is far away, a mist is near.
11. Locus est magnus aut parvus, tempus longum aut breve.
A place is large or small, time is long or short.
12. Area lata vel angusta, domus ampla vel arcta.
An empty space is wide or narrow, a house spacious or cramped.
13. Montes sunt alti, valles profundae, colles elevati.
Mountains are high, valleys low, hills are raised.
14. Casa est humilis, turris excelsa, abies procera, fluvius brevis aut profundus.
A cottage is low, a tower lofty, a fir tree tall, a river shallow or deep.
15. Filum est tenue (subtile), funis crassus.
A thread is thin (fine), a rope thick.
16. Arundo est cava, lignum solidum.
A reed is hollow, wood solid.
17. Forāmen est vacuum (inane), caminus plenus fumi.
The hole is empty, the chimney full of smoke.
18. Linea est recta vel curva.
The line is straight or curved.
19. Superficies aspera vel lēvis.
The surface is rough or smooth.
20. Pondus grave aut leve.
The weight is heavy or light.
21. Numerus par aut impar.
A number is even or odd.
22. Globus est rotundus, columna téres, mensa quadrata, X habet crucis formam.
A sphere is round, a column cylindrical, a table square, an X has the shape of a cross.
23. Pavo est formosus, simia deformis.
A peacock is beautiful, a monkey ugly.
Colores. Colors.
24. Color est multiplex: creta alba, tabula nigra, cinnábaris rubra.
Color is manifold: chalk is white, a board black, cinnabar red.
25. Sulfur est lūteum, gramen viride, firmamentum caeruleum, psittacus versicolor.
Sulfur is yellow, grass green, the firmament blue, a parrot colorful.
26. Vitrum est pellucidum, asser opacus.
Glass is transparent, a plank opaque.
27. Aqua turbida vel clara.
Water is murky or clear.
Sapores. Tastes.
28. Mel est dulce (sicut et saccarum), fel amarum, acetum acidum.
Honey is sweet (as is sugar), bile bitter, vinegar sour.
29. Sal salsum, piper acre, immaturum pomum acerbum vel austērum.
Salt is salty, pepper hot, an unripe fruit is bitter or tart.
Odor. Smell.
30. Odor est suavis, foetor taeter.
A smell is pleasant, a stench disgusting.
Aliae Qualitates. Other Qualities.
31. Lutum est humidum, pulvis siccus.
Mud is wet, dust dry.
32. Ossa dura, caro mollis, glacies lubrica.
Bones are hard, flesh soft, ice slippery.
33. Pruna est calida et candens. Carbo frigidus et ater.
Burning coal is hot and glowing. Dead coal is cold and black.
34. Nos incedimus vestiti, Indi et Aethiopes quidam nudi.
We go about clothed, some Indians and Africans naked.
35. Unicornis est animal ferum, vacca mansuetum (cicur), leo saevum, ovis mite.
A unicorn is a wild animal, a cow tame, a lion fierce, a sheep gentle.
36. Convīva est hilaris, locus amoenus.
A guest is cheerful, a place pleasant.
37. Amicitia iucunda, nuntium laetum.
Friendship is delightful, a message joyful.
38. Omnia illa grata et accepta.
All those things are pleasing and welcome.
39. Locus est commodus vel incommodus.
A place is convenient or inconvenient.
40. Tempus opportunum vel importunum.
A time is favourable or unfavourable.
41. Instrumentum aptum vel ineptum.
A tool is suitable or unsuitable.
42. Res est necessaria vel supervacanea.
A thing is necessary or superfluous.
43. Opinio vera vel falsa.
A belief is true or false.
44. Rei usus utilis aut noxius.
The use of a thing is useful or harmful.
45. Res rei similis aut dissimilis.
One thing is similar or dissimilar to another.
46. Silva est dēnsa vel rara.
A forest is dense or sparse.
47. Ager fecundus aut sterilis.
A field is fertile or barren.
48. Motus est celer aut tardus.
A movement is fast or slow.
49. Cursor álacer aut piger.
A runner is eager or slothful.
50. Operarius gnavus aut ignavus.
A worker is diligent or lazy.
51. Securis est acuta vel stupida (hebes).
An axe is sharp or dull.
52. Cibus crudus vel coctus.
Food is raw or cooked.
53. Sermo iocosus vel serius.
A conversation is humorous or serious.
54. Historia certa aut dubia.
A story is certain or doubtful.
55. Testimonium verum aut falsum.
A testimony is true or false.
Comparativa. Comparatives.
56. Primus est doctus, secundus doctior, tertius doctissimus.
The first (person) is learned, the second more learned, the third most learned.
Anomala Comparatio. Irregular Comparison.
57. Taurus est magnus, camēlus maior, elephas maximus.
A bull is large, a camel larger, an elephant largest.
58. Passer est parvus, pārus minor, tróchilus minimus.
A sparrow is small, a titmouse smaller, a wren smallest.
59. Cervisia est bona, mulsum melius, vinum optimum.
Beer is good, mead better, wine best.
60. Lacerta est mala, vipera peior, aspis pessima.
A lizard is bad, a viper worse, an asp worst.
Denominativa. Denominatives.
61. Ducātus est aureus, tálerus argénteus, cántharus stánneus, málleus férreus, lychnūchus orichalceus.
A ducat is golden, a dollar of silver, a mug of tin, a hammer of iron, a lampstand of brass.
62. Scamnum est ligneum, Murus lapideus.
A bench is wooden, a wall of stone.
Caput II. De Rerum Actionibus et Passionibus. Actions and Passions of Things.
63. Creatoris in honorem faciunt omnes creaturae suum officium.
In honor of the Creator, all creatures do their duty.
Caelestium Actiones. Actions of the Heavenly Bodies.
64. Angeli celebrant eum.
The angels praise Him.
65. Sol lucet, luna splendet, stellae micant.
The sun shines, the moon glows, the stars twinkle.
66. Mane incipit dies, vesperi nox.
The day begins in the morning, night in the evening.
Elementorum. Of the Elements.
67. Elementa alunt nos.
The elements sustain us.
68. Ignis ardet, flamma flagrat.
The fire burns, the flame blazes.
69. Scintilla gliscit in cinere.
A spark glows in the ashes.
70. Tónitru tonat, fulgur fulgurat, ventus flat.
Thunder thunders, lightning flashes, wind blows.
71. Pluvia pluit, nix ningit.
The rain rains, the snow snows.
72. Aqua in plano fluit, ex vase manat, e fonte salit, e puteo hauritur.
Water flows on level ground, pours from a vessel, springs from a fountain, is drawn from a well.
73. Gutta stillat. Ex vapōre fit rōs et pruīna.
A drop drips. Vapor turns into dew and frost.
Plantarum. Of Plants.
74. Herba crescit, folium viret, flos floret.
Grass grows, a leaf greens, a flower blooms.
75. Fructus maturescit; quem ut carpas, flecte ramum.
A fruit ripens; to pluck it, bend the branch.
76. Sive sint poma, sive pira, pruna, cerasa, méspila, etc.
Whether they be apples, or pears, plums, cherries, medlars, etc.
77. Nux continet nucleum.
A nut contains a kernel.
78. Cepa et allium olent graviter, rosa suaviter, canna inodōra est.
Onion and garlic smell strong, a rose sweet, a reed is odorless.
79. Urtīca ūrit, carduus pungit.
A nettle stings, a thistle pricks.
Animalium. Of Animals.
80. Lapis iacet, stirps stat, animal se movet.
A stone lies still, a plant stands, an animal moves.
81. Aves volant alis et pennis; pisces natant pinnis.
Birds fly with wings and feathers; fish swim with fins.
82. Quadrupēs graditur, serpens serpit, vermis rēpit, cervus currit.
A quadruped walks, a serpent slithers, a worm creeps, a deer runs.
83. Equus hinnit, bos mūgit, agnus balat.
A horse neighs, an ox moos, a lamb bleats.
84. Porcus (sus) grunnit, ursus murmurat, lupus ululat.
A pig grunts, a bear growls, a wolf howls.
85. Canis latrat, ariēs aríetat, bestia laniat.
A dog barks, a ram butts, a beast of prey rends.
86. Aper spumat, lepus fugit, vulpes mutat pilos.
A boar foams, a hare flees, a fox changes its fur.
87. Catus (felis) capit mures.
A tomcat (cat) catches mice.
88. Gallina parit ova. Anser saginatur avēnā.
A hen lays eggs. A goose is fattened with oats.
89. Tineae rodunt vestes, blattae libros.
Moths gnaw clothes, cockroaches books.
90. Pediculi mordent cutem; ut et pulices, culices, cimices.
Lice bite the skin; as do fleas, mosquitoes, and bugs.
91. Formīca est laboriosa, aranea artificiosa, apes pungunt aculeo.
An ant is industrious, a spider skillful, bees sting with a stinger.
92. Quidquid vivit, viget.
Whatever lives, thrives.
Hominis. Of Man.
93. Nos agimus varia, corpore et animo.
We do various things, with body and mind.
94. Caput repletur cerebro, tegiturque capillis, excepto vultu.
The head is filled with brain and covered with hair, except for the face.
95. (Quandōque tamen calvum est.)
(Sometimes, however, it is bald.)
96. Nullum membrum frustra datum est.
No limb is given in vain.
97. Nam oculis cernimus, per nasum excernimus. (Frons habet rugas.)
For we see with the eyes, exhale through the nose. (The forehead has wrinkles.)
98. Aures audiunt, nares olfaciunt.
The ears hear, the nostrils smell.
99. Lingua gustat, quomodo res sapiat.
The tongue tastes how a thing is flavored.
100. Dentibus mandimus, stomachus cóncoquit, intestina ēgerunt.
We chew with the teeth, the stomach digests, the intestines expel.
101. Hepar conficit sanguinem et dimittit per venas.
102. Cor palpitat, pulmo respīrat.
103. Labia sunt circa os, barba ornat mentum. (Feminae sunt imberbes.)
104. In collo est guttur.
105. Humeris ac dorso baiulamus.
106. Bracchiis amplectimur, manibus laboramus.
108. Palmā palpamus, pugnō percutimus, vólā prehendimus.
109. Digitis et pollice constringimus, et nectimus nodos.
110. Unguibus scabimus et scalpimus.
111. Sub pectore venter est; infra axillas latera, sub his costae.
112. Tergum habet superne scapulas, inferne lumbos.
113. Natibus sedemus, genua flectimus, pedibus ambulamus.
Mentis. Des Geistes.
114. Mens cogitat semper aliquid; etiam in somno somniat (unde sunt somnia).
115. Intellectus intelligit, ratio ratiocinatur.
116. Memoria meminit; et si quid oblita, recordatur.
117. Voluntas vult (cupit) bonum, declīnat malum; sed saepe fallitur.
118. Gaudet et tristatur.
119. Securus nihil curat; tutus nihil timet.
120. Végetus laborat, fessus quiescit.
121. Vigilia enim (atque cura) fatigat, sopor récreat.
122. Cum septem horas dormivisti et evigilas, vigila, surge, excita alios.
Morbidorum. Der Kranken.
123. Ieiunus appetit alimentum, satur fastidit escas, delicatus dēligit.
124. Sanus bene valet, aegrotus aegrotat.
125. Cui dolet, is queritur.
126. Morbi sine dolore sunt periculosi, et plerumque letales.
127. Febris redit per vices. Apopléxia et venenum ēnecant cito.
128. Scabies facit pruritum. Ulcus scatet tabo. Recens vulnus sanatur.
129. Quicquid putret, sordet; ut fimus et cadaver.
130. Robustus potest multum ferre, tener parum sufferre.
131. Caecus non videt, surdus non audit, mutus non loquitur.
132. Tactu caret nemo, nisi paralyticus.
133. Claudus claudicat, mutilo deest aliquid.
Opificum. Der Handwerker.
134. Agricola arat arātrō.
135. In vere seminat, in aestate metit.
136. In autumno vindemiat, hieme triturat in horreo.
137. Hortulanus plantat hortum, circummunitque saepe.
138. Mólitor mólit frumentum in mólā.
139. Pīstor e farina dépsit massam. Postea pīnsit in furno panem et placentas.
141. Lanio mactat pecudes.
142. Venator venatur feras.
143. Auceps capit volucres.
144. Piscator piscatur rētī in piscina.
145. Coquus cibos super foco parat.
146. Nam elixat opsonia iure in ōlla.
147. Assat in verubus capones et anates.
148. Frigit in butȳro ova.
149. Alia torret in craticula.
150. Condīmus fercula aromatibus; pōtum autem cóndimus in cellis.
151. Ex uvis fit vinum. Cerevisia promitur e dōlio in lagoenas.
152. Auriga iungit equos, et ungit rotas, et proficiscitur subito.
153. Aliquando haeret in caeno, quum vehit onera, currū aut trahā.
154. Nauta navigat navi, nauclērus gubernat, rēmiges rēmigant.
155. Per fluvios vadamus, aut utimur scáphis.
156. Aut struimus pontes et ponticulos.
157. Viator it per sēmitam; et cavet ne erret aut cadat in foveam.
158. Cedit retro, ubi porro nequit pergere.
159. Mercator tractat merces, metuit damnum, quaerit lucrum.
160. Moneta gestatur in crumena (marsupio); quoniam pecuniā solvimus quae debemus (debita).
161. Emimusque et vendimus; cārē aut vīlī (magnō aut vīlī pretio).
162. Nummi, grossi, floreni sunt diversi: quisque suo valore.
163. Nētrix ad cólum net e līno.
164. Téxtor texit línteum (tēlam), pannifex e lana pannos.
165. Sartor conficit vestes acu, mensuratque ulnā mánicas.
166. Sutor suit calceos et ocreas ex cório; pellio e pellibus pellicea.
167. Restio torquet restes, atque laqueos, e stūpā.
168. Fígulus fingit fidēlias ex argilla.
169. Scriniarius glūtine sua glūtinat.
170. Fáber super incūde cūdit ferrum.
171. Aurifaber ex auro et argento (non ex aere aut cupro) facit anulos.
172. Lignator serrā sécat, et securi atque cuneo findit, ligna.
173. Lignarius faber asciat asciā; utiturque dolābrā et térebrā.
174. Murarius ponit fundamentum aedificii; erigit parietes et columnas; operit tecto.
175. Aedificium debile, ut ne ruat, fulcītur fulcrīs.
Verba Impersonalia. Unpersönliche Ausdrücke.
176. Si tibi aliquid boni libet, licet.
177. Si te piget laboris, pudeat te.
178. Decet te paenitere peccati atque discordiae.
179. Adolescentem decet silentium, non vero pertinacia.
180. Si te sessionis taedet, oportet spatiari.
Caput III. De Rerum Circumstantiis. Von den Umständen der Dinge.
Adverbia. Umstandswörter.
181. Quis vocat me? — Ego.
182. Tune es? — Quis est igitur illic? — Paulus.
183. Agedum expectemus, donec veniat.
184. Bene. — Adventus tuus nobis gratus est. — Salve.
185. Ago gratias.
186. Ut vales adhuc? — Sic mediocriter.
187. Ubi fuisti? Unde redis? Ex oppidō / ex viciniā.
188. Quā ivisti? — Per porticum.
189. Quorsum vis? — Domum.
190. Et quo inde? — Nusquam.
191. Quando in horto fuisti? — Heri / hodie / modo / nuper / dudum.
192. Quoties? — Semel.
193. Quando me vises (invises)? — Mox / cras / perendie / aliquando.
194. Scisne memoriā lectionem? — Sic satis. — Ego minime (neutiquam.)
195. Quae est causa? Num es oblitus? — Fere.
196. Cur non repetis? — Mihi nunc non vacat.
197. Quare? — Missus sum in villam, ad bibliopōlam etc.
198. Profecto? Ibo una! — Nequaquam.
199. Quamobrem? Repetemus in itinere.
200. Id praestat quam garrire.
201. Omnino. Redibimusne mature?
202. Fortasse / sed vix / eho dubitas?
203. Procul est. Properabimus.
204. Ceu sutores? Quid tum?
205. Nostram aetatem decet agilitas.
206. Sic aiunt. — Immo sic est.
207. Ne clama! — Atqui sumus soli.
208. Quomodo ludemus? Pilā / myindā / aleā.
209. Quamdiu? — Totum diem.
210. Hui nimium est. — Atqui sunt feriae.
211. Utinam abstineremus a malitiā!
Praepositiones. Vorwörter.
212. Pergamus, rogo te. Nunc tibi parvas voculas exponam.
213. Ad nos trahimus, a nobis trudimus.
214. Cum nobis ducimus, ante nos pellimus, pone nos raptamus.
215. Secundum flumen facile est natare; adversus illud impossibile.
216. Apud altare (aram) stans sacerdos habet penes se diāconum.
217. De temerario nota: quod intra aedes non maneat, supra culmen scandat, infra limen reptet.
218. Fatere coram nobis: quid fecisti clam nobis? Quia est palam.
219. Contra praecéptum feci: erga praeceptorem valde ingratus fui.
220. Quidam ob sua facinora e domo profugus.
221. Dum iuxta viam cucurrit, citra stagnum constitit.
222. Deinde, ultra stagnum progressus, venit in desertum.
223. Obibat circa palūdes, oberrabat inter némora.
224. Navigabat trans mare, usque ad extremas insulas.
226. Pro quo intercedunt multi.
227. Verum, propter exemplum ceterorum, non potest recipi, nec absolvi.
228. Hem, quantum infortunium! Vae impiis!
229. Felix prae talibus, qui conscientiam puram custōdit.
Numeralia. Zahlwörter.
230. Scis numerare? — Utīque. — Tenta igitur: quot sunt res?
231. Unus est codex Bibliorum.
232. Duo sunt Testamenta, Vetus et Novum.
233. Tres personae sanctae Trinitatis.
234. Quattuor Evangelistae.
235. Quinque sensus.
236. Sex profesti dies.
237. Septem petitiones in Oratione Dominica.
238. Octo dies comparantur septimanae.
239. Ter tria sunt novem.
240. Decem praecepta Dei.
241. Undecim Apostoli, dēmptō Iudā.
242. Duodecim fidei articuli.
243. Triginta dies sunt mensis.
244. Centum anni sunt saeculum.
254. Satanās est mille fraudum artifex.
Caput IV. De Rebus in Schola. Von den Dingen in der Schule.
246. Scholasticus sponte frequentat scholam, quō in artibus erudiatur.
247. Initium est a litteris.
248. Ex syllabis voces componuntur, e dictionibus sermo.
249. Ex libro legimus tacitē, aut recitamus clarē.
250. Involvimus eum membranae, et ponimus in púlpito.
251. Atramentum est in atramentario.
252. Calami (pennae scriptoriae) in calamario.
253. Quibus scribimus in chartā, in utraque pagina folii.
254. Interdum in schedā et palimpsesto.
255. Si pérperam, delemus; et signamus denuo recte, vel in margine.
256. Doctor docet et accipit didactrum.
257. Discipulus discit; non omnia simul, sed per partes.
258. Praeceptor praecipit facienda.
259. Rēctor regit academiam.
260. Paedagogus advertit et urget.
261. Custos monet, hortatur, consignat.
262. Magister instituit universos. Singuli attendunt, dum ille emendat mendas.
263. Diligens proficit, negligens vapulat.
264. Etenim ferula est praesto.
265. Non verberant baculis et fustibus, sed caedunt virgis.
266. Absque veniā ne exeas. Post moram redeas. Quod agere debes, age.
267. Linea fit regulā, circulus círcinō.
268. Grammaticus loquitur.
269. Dialecticus disputat, vera a falsis discernit.
270. Rhetor ornate loquitur.
271. Musicus cantat, poeta carmina fingit.
272. Pictor effigiem (imaginem) pingit.
273. Historicus res gestas narrat.
274. Astrónomus describit astra.
275. Physicus naturam scrutatur, medicus eum imitatur.
276. Ethicus tradit mores, qui studiosum decorant.
277. Verum de iis paulo infra.
Caput V. De Rebus Domi. Von den Dingen zu Hause.
278. Pulsa fores, si clausae sunt.
279. Quum aperitur, transi ostium et intra in atrium.
280. Clavis claudit séram, iterumque recludit. (Clavus figitur.)
281. Pavimentum calcamus; laquear nobis impendet.
282. Fenestrae sunt vitreae.
283. Hypocaustum (vaporarium) fornace calefacta calet. Camerae frigent.
284. In cistis et arcis abscondimus res, in corbibus portamus.
285. Succus non servatur in sacco, nec in funda.
286. In cubiculo sunt lecti, culcitris, pulvinaribus, et lodicibus strati.
287. Cervīcal subdimus cervīci.
288. Tegetibus nos integimus. Sive cubamus supini, sive proni.
289. Matula est pro urinâ; secessus (cloaca) pro alvo levandâ, ubi excrementa foetent.
290. Thūre et súccino suffīmus.
291. Faciem lavamus quotidie.
292. Manus abluimus lixivio et sapone, super pelvi aut ad gutturnium.
293. In balneo sudamus, mantili et sudario nos tergimus.
294. Tonsor tondet crines, pectitque comam pectine.
295. Maculae absterguntur spongia, quisquiliae verruntur scopis.
296. Indusium et tunicam, thoracem, femoralia (braccas) et tibialia induimus et exuimus.
297. (Atque scopulā everrimus, quoties opus est.)
298. Pallium et togam amícimus.
299. Pilei et collaria, chirothecaeque et sandalia sunt honestatis ergo.
300. Cingulō nos cingimus, ligulis adstringimus.
301. Mappā et tapēte sternimus mensam.
302. Ad iusculum et pulmentum est cochlear.
303. Alia edulia scinduntur cultrō.
304. Muscas abige muscario.
305. Infunde in poculum et propīna hospitibus.
306. Accende cēreum, vel candēlam sēbāceam, et inde candelabro, emunge ellychnium emunctoriō: sed ut ne extinguas.
307. Tandem tolle pátinas, orbes, salinum; et collige frusta panis, crustas, micas.
308. Vir et mulier, amore iuncti, sunt coniuges.
309. Viduus ducit quandōque virginem.
310. Sponso nubit sponsa; qui post nuptias vocantur maritus et marita.
311. Puerpera peperit puerum; quem osculatur nutrix, fovetque in gremio.
312. Filius est haeres, filia accipit dotem.
313. Parentes educant sobolem.
314. Suadent honesta, dissuadent turpia.
315. Hortanturque ad virtutem, dehortantur a vitio.
316. Vitricus et noverca cogunt prīvīgnōs.
317. Liberi sunt liberi, servi serviunt.
318. Ministri ministrant (famuli famulantur), ancillae ancillantur.
319. Patruus et ámita sunt patris frater et soror; avunculus et mātértera, matris.
320. Avi habent nepotes; cognati, affines.
Caput VI. De Rebus in Urbe et Regione. Von den Dingen in der Stadt und Region.
321. Urbs munitur moenibus, nec non vāllō et fossā.
322. Porta habet valvas; abhinc eunt plateae.
323. In foro solent esse cisternae.
324. Aedificia sunt publica vel privata.
325. Nam quod non uni possessori proprium est, est commune.
326. Cives, et incolae, incolunt civitatem.
327. Rustici habitant in pagis; vicini in eodem vico.
328. In curia congregatur senatus.
329. Consul praecedit, senatores eum sequuntur.
330. Iudex (praetor) iudicat lites.
331. Actor accusat, reus se excusat.
332. Testis iurat et testatur.
333. Lictor ligat sontem, et ducit in carcerem.
334. Carnifex occīdit maléficum, decollat aut suspendit.
335. Tabellarius fert litteras (epistolas cerā et sigillō obsignatas). Nuntius nuntiat ōrétenus.
336. Templum est sacer locus, caupona profanus.
337. Aedituus pulsat campānas. Populus coit in aede, exercetque religionem.
338. In coetu canuntur psalmi et hymni.
339. Dei verbum praedicatur.
340. Sacramenta administrantur.
341. Preces peraguntur devote.
342. Festa celebrantur festive.
344. Magistratus est necessarius.
345. Ut rex sceptrum teneat, et in regno regnet.
346. Dominus domi dominetur.
347. Qui imperant, sint clementes; qui parent, obsequentes.
348. Herus probus probatur, sicut et fidus súbditus.
349. Princeps est minor quam dux; comes maior quam baro.
350. Nobilis eques insignibus donatus.
351. Hērōs vincit omnes.
352. Pax est prorsus optanda.
353. Bellum est perniciosum; nisi quum hostis arcendus est.
354. Milites merent stipendia, armati scutis, hastis.
355. Dum pugnant et proeliantur, tubae clangunt, tympana sonant, vexilla eriguntur.
356. Ex arcubus iaciunt sagittas, e bombardis globos.
357. Tum gladiis vagīnā ereptis dīmicant.
358. Tormentis arces expugnant.
359. Revertuntur cum praeda atque victoria.
Caput VII. De Virtutibus. Von den Tugenden.
360. Virtutes sectare; vitia vita quae lex vetat.
361. Patrans flagitia, scelestus est nequam.
363. Praeterea occipe nil temere, dēlībera diu, festīna lente.
364. Rumori ne crede, arcanum ne vulga.
365. Quod ignoras, ne affirma aut nega, interroga potius.
366. Esto temperans! Quum esuris, ede; quum sitis, bibe.
367. Helluones vorant et potant.
368. Prandium et cena tibi sufficiant; ientaculum et merendam ne cura.
369. Sed ieiunare aliquando éxpedit.
370. Sobrius non est ebrius.
371. Esto castus; gere te pudice.
372. Esto modestus, non procax; taciturnus, non loquax.
373. Vos iuvenes, colite senes.
374. Manifesta narra, secreta susurra, occulta cela.
375. Quum quis loquitur, tace; quum tibi quid dicit, ausculta; quum quid iubet, obtempera.
376. Noli te iactare; nec sis arrogans aut superbus.
377. Bona fama est ingens gloria et appendix felicitatis; amare hanc fas est, spernere nefas.
378. Omnibus esto cōmis, nemini blandus; adulator est odiosus.
379. Licet interdum iocari, sed urbane. Ridere etiam licet, sed non cachinnari.
380. Vexamus iocō, taxamus seriō, increpamus quomodocunque.
381. Frugalis contentus est paucis.
382. Avarus est parcus, liberalis largus.
383. Dives fatuus fidit Deo in copia, diffidit in inopia.
384. Iūstus nihil alieni appetit, quia furari turpe est.
385. Quod quis mutuo petit da; quod mutuo accepisti redde; quod promisisti, praesta.
386. Quum eges, ne pigeat poscere. Quum datur, ne pudeat sumere. Quum impetrasti, age gratias.
387. Fur pendat furtum, aut pendeat in patibulo.
388. Poenā sanē dignus est.
389. Donum grātīs datur, praemium pro officio, merces pro mérito.
390. Pusillanimis non est fortis.
391. In prosperis effertur, in adversis trepidat ac tremit.
392. Tu esto ad operas álacris, otia linque ignavis.
393. Si quid vis conari, debes prius contari.
394. Et tunc rem aggredi, nec amplius cunctari.
395. Fortuna est inconstans, adfert miseros casus.
396. Quos patiens patitur, etiamsi (etsi) gemat, fleat, ploret.
397. Cóhibe iram; delinquenti parce, deprecanti ignosce.
398. Laesit te quis? Condona ei culpam.
399. Offendisti tu aliquem? Paca et placa illum; exorans, ut desinat irasci.
400. Iniurias tolerare satius est quam ulcisci.
401. Malignus maledicit, stolidus minatur.
402. Superioribus esto oboediens, aequalibus officiosus, inferioribus affabilis.
403. Et eris amabilis, placebisque omnibus.
404. Quicumque humanus est, salutat obvios, salutantesque resalutat.
405. Interrogantibus respondet, postulantibus porrigit, egenis atque pauperibus opitulatur.
407. Invidet nemini, favet omnibus.
408. Verax studet veritati, mendax mentitur.
409. Amicus dīligit, inimīcus odit.
410. Dolosus suspicatur et dēcipit; sincērus non fallit.
411. Socius adstat et iuvat, sodales colludunt.
412. Comes comitatur.
Conclusio. Schlusswort.
413. Multane supersunt? Pauca admodum, puto.
414. Ecce ultimus titulus!
415. Nam hoc Vestibulum tantum est exordium; cui non prolixo esse convenit.
416. Venimus ergo ad clausulam? Ita.
417. Sic vita transit velut umbra.
418. Quicquid natum est móritur.
419. Omnia in mundo sunt vana.
420. O peccator! Mors te devorabit.
421. Tandem ibis in sepulchrum, e luce in ténebras.
423. Hīc subsistimus nec addimus plus.
424. Acquiesce lector! Reliqua reperies ordine, ingressus Ianuam.
425. Antequam abeas, ora mecum.
426. Miserere nostri, Benigne Salvator, Iesu Christe!
427. Da scientiam, da pietatem, da beatitudinem, Benedicte in saecula saeculorum, AMEN.